Erol Coşkuner
Daha lise öğrencisiyken sorardım kendime; neden iyi insanlar hep acı çekiyor diye…
Önemli bir soru.
Yıllar boyunca bir çok insanla karşılaştım; iyiliklerinden bıkmış. “Artık iyi olmak istemiyorum”, “bana kötü olmayı öğret; bıktım” diyen…
Artık nedenlerini biliyorum: Sorun iyi olmakta değilmiş. İyi ile ilgili yanlış bilgilerin sonucuymuş.
Söz konusu yanlışlardan biri, değerle değer hükümlerini karıştırmak…
Örneklerle anlatmak daha kolay olacak:
İnsan yaşamı değerlidir.
“Öldürmeyceksin” ise bir değer hükmüdür.
Değer hükümlerinden, insan yaşamına biçilen değeri gerçekleştirmesi beklenir: Bu emre uyanlar öldürmezler ve böylece insan yaşamına saygı gerçekleşmiş olur.
Ama bir çok durumda değer hükümleri amaçladığı değerleri gerçekleştirmiyor:
Düşünün; büyük bir iş merkezi.
Ve biri dinamitleri yerleştirmiş. Patlatmak üzere... Patlatırsa binlerce insan ölecek.
Ve o kimseyi öldürmeden durdurmanız mümkün değil…
Ne yapacaksınız?
Değer hükmüne uyarsanız, öldürmemeniz gerekiyor.
Ama durdurmazsanız, yukarıdaki binlece insan ölecek… Başka durumlarda milyonlarca da olabilir...
Bu durumda değer hükmüne uyup, onca insanı öldürecek olan bu tek kişiyi öldürmeyen, insan yaşamına değer vememiş olacaktır…
Başka bir örnek:
İnsanların kendi değerlerine göre yaşamaları değerlidir bizler için. Başkalarının, gizlediği amaçları için araç durumuna düşürülmemeli:
İnsan amaçtır; kullanılmamalı...
Bu değeri gerçekleştirmek için “yalan söyleme” değer hükmü konmuştur.
Ama birinin bıçakla içeri girdiğini ve “Yanındaki adamın adı Ahmet mi?” diye sorduğunu düşünün… “Ahmet” derseniz, öldürecek arkadaşınızı.
Dürüstlük adına yanınızdaki kişinin Ahmet olduğunu söyler misiniz? Söylemeli misiniz?
Sonuç:
Değer hükümleri belli değerleri gerçekleştirsin diye konmuştur.
Ama yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, değer hükümleri her durumda amaçladıkları değeri gerçekleştirmez… Hatta (örneklerde olduğu gibi) amaçlanan değerin çiğnenmesine bile neden olabilir…
İşte bunun için değer tanır kişi değer hükümlerine uygun hareket ediyorum rahatlığıyla yaşayamaz.
Her yeni durumda olayları değerler açısından yeniden değerlendirmek gerektiğini bilir ve yeri geldiğinde değerler adına (hiç rahatsızlık duymadan) değer hükümlerini çiğner…
Örnek olarak yalan söylerler ama yalanlarıyla gurur duyar… Yalanlarıyla bir değeri gerçekleştirdiklerinden... Gizli işler çevirirler ama kendilerini böyle davrandıkları için beğenirler ve bu nedenle etik yaşamı gerçekleştirmektedirler.
Değerler adına yalan söylenmesi gerekirken, yalan söylediği için acı çeken: değerlere uyarak değer hükümlerini çiğnediği için yıkılmış çok insan gördüm… Onlar, etik (ahlak) felsefesinin bu temel bilgisini bilmedikleri için acı çekiyorlardı…
Etik davranmışlardı.
Ama değer hükümlerini çiğnedikleri için acı çekiyorlardı.
Kendilerine saygı duymaları gerekirken, kendilerini horluyorlardı.
Bu basit bilgiyle bir çok insanın (hem de değere saygılı bir çok insanın) acı çekmesini önleyebildim.
Önleyebilirsiniz.